ب امیدت

از آن طرف مرد هم می­ تواند فقط نفقه ­ی همسر خود را پرداخت کند و در عین حال به خانم اجازه­ی خروج از منزل ندهد، او را به مسافرت یا تفریح نبرد، اجازه ندهد به منزل پدر و مادرش برود و بجز نفقه هیچ پول دیگری هم به همسر خود ندهد!پر واضح است که این زندگی نه می ­تواند انسان را به «آرمش» و «سکون» برساند و نه می­ تواند کانونی برای «رشد» و «تعالی» انسان باشد. چنین خانواده ­ای را می ­توان به زندانی مخوف تشبیه کرد که هر یک از زن و مرد به گونه­ای در آن اسیر و وامانده هستند.

بنای اسلام بر این است که کانون خانواده بر اساس مهر و محبّت و شیفتگی زن و شوهر نسبت به یکدیگر گذاشته شود. پیامبر اکرم (صلی­ الله ­علیه ­و آله) می­ فرماید: «هر گاه بنده به چهره­ ی همسرش و همسرش هم به چهره­ ی او بنگرد، خداوند به آن دو، با نگاه مهرآمیز می ­نگرد، و هر گاه دست یکدیگر را بگیرند، گناهان آن دو، از لای انگشتانشان فرو می­ ریزد».[۱]آن حضرت در رابطه با محبت مرد به همسر خود می­ فرماید: «هر اندازه که محبت و علاقه­ ی بنده به زن (همسر) بیشتر شود، ایمانش افزون­ تر می­ شود».[۲] در روایت دیگری آمده است: «در روز رستاخیر مردی از امّت مرا می­آورند، در حالی که هیچ کار نیکی که به سبب آن، برایش امید بهشت برود ندارد؛ اما خداوند متعال می ­فرماید: او را به بهشت ببرید؛ چرا که به خانواده­اش مهر می­ ورزیده».[۳]­

آن حضرت در جای دیگر می­ فرماید: «در روز قیامت، آن کس از شما به من نزدیکتر می­ نشیند که خوش خوترینِ شما باشد و بهترین رفتارها را با خانواده­ اش داشته باشد.»[۴] یکی از آفت­ هایی که بسیاری مردم با آن روبرو هستند، این است که با غریبه ­ها با محبت و احترام رفتار می­ کنند، اما نسبت خانواده و نزدیکان خویش به گونه­ ی دیگری برخورد می­ کنند. رسول اکرم (صلی­ الله­ علیه­ و آله) در این بیان نورانی می­ فرمایند که مؤمن اگر با دیگران به محبت و رأفت رفتار می­ کند، باید نسبت به خانواده­ اش بهتر از هر شخص دیگری مودّت و رحمت داشته باشد.

بی­ تجربگی در اداره­ی زندگی و نوع تعامل با همسر، موجب می­ شود تا مرد گمان کند که برای تحکیم بنیان خانواده و مسلط شدن بر اوضاع، باید از حداکثر ظرفیت حقوقی خود استفاده نماید! خانم خود را به تمام معنا اسیر خانه می­کند و طوری رفتار می­کند که بدون اجازه­ ی او حق آب خوردن هم نداشته باشد! روزی آقا و خانمی به مرکز مشاوره مراجعه کردند و برای حل مشکل زندگی خود به دنبال راه­کاری می­ گشتند. خانم می­گفت: «همسرم وسواس عجیبی دارد و اجازه نمی­ دهد بدون اجازه از خانه بیرون روم. حتی هنگام بیرون رفتن از منزل از کفش­ های من عکس می­ گیرد تا هنگام بازگشت به خانه مطمئن شود که از خانه بیرون نرفته­ ام!»

تذکر: ناپسندیده دانستن این­گونه سخت­ گیری­ ها بدان معنا نیست که خانم این حقّ همسر را به رسمیت نشناسد و در رفت و آمدهای خود از شوهرش کسب اجازه نکند؛ بلکه این مطلب بدان معنا است که مرد مراقب باشد به جای پافشاری بی­ مورد روی این حقوق و در تنگنا قرار دادن همسر، با او بر اسای محبت و تکریم رفتار نماید.

پیامبر اکرم (صلی ­الله ­علیه ­و آله) در روایت پر معنایی می­ فرماید: «خانواده­ی مرد اسیران او هستند، محبوب­ترین بندگان نزد خداوند کسی است که به اسیرانش بیش از دیگران نیکی کند».[۵]

برخی از آقایان به دلیل­ های مختلفی ابراز محبت به همسر را خلاف شأن خود می­ دانند و از این کار طفره می­ روند! این آقایان توجه ندارند که خانم کوهی از عاطفه و احساسات است، و اگر به احساسات او پاسخ ندهند و رفتاری محبت آمیز با وی نداشته باشند، صدمات روحی فراوانی بر وی وارد می ­گردد و با آزار همسرشان مرتکب گناهی می ­شوند که ملائکه­ی رحمت الهی از وی روی­ برمی­ گردانند.

خانمی می­ گفت: «سال­هاست که با همسرم زیر یک سقف زندگی می­کنیم، اما حتی برای یک بار هم که شده لفظی که گویای محبت است به من نگفته است. وقتی به همسرم شکایت می­ کند با نهایت تعجب می­ گوید: «یعنی چی؟! چه معنایی دارد که از این حرف ها بزنم؟!» وقتی به این خانم می­ گفتم که خودت اقدام به محبت کن و با گفتن کلمات عاطفی و محبت آمیز همسرت را وارد گود محبت کن گفت: «وقتی به او ابراز محبت می­کنم، مرا پس می­ زند و می­گوید دست از این کارهای بچه­ گانه بردار و برای من خودشیرینی نکن! دوباره چه نقشه­ ای زیر سر داری؟!»

خانم تشنه­ ی محبت همسر خویش است و یک جمله­ ی عاطفی از طرف مرد می­ تواند دنیایی معنا برای او داشته باشد: پیامبر اکرم (صلی­ الله­ علیه ­و آله) می­ فرماید: «گفته­ی مرد به همسر خود که می­ گوید دوستت دارم! هرگز از قلبش پاک نمی­ شود»[۶] بعضی از آقایان که در فضایی خشک و بی ­روح تربیت شده­اند، با همسر خود هم این­ گونه رفتار می­ کنند. و از ذره­ ای محبت در حق همسرشان دریغ می­ کنند. برخی دیگر از آقایان هم قلبا همسر خود را دوست دارند، اما از توانمندی ابراز محبت با رفتار و گفتار خود و به کار بردن الفاظ عاطفی کم بهره هستند.

در مشاوره­ ها بارها شاهد بازگویی حوادث تأسف­ بار و غم انگیزی بودم که خانم شوهرداری در دام ارتباط نامشروع با نامحرم افتاده است! و می ­دیدم که کم توجهی و بی­ مهری آقا نسبت به خانم خود چگونه به عنوان عامل اصلی این فساد خود نمایی می­ کند. در چنین مواردی با قطع و یقین خانم را گنه­کار می ­دانیم، اما در کنار آن از نقش رفتاری شوهر او هم نباید غافل بود. شوهری که با بی­ توجهی و کم محلّی خود نسبت به همسرش، در گناه او شریک است و در محضر الهی باید پاسخ­ گوی کم مهری خود باشد.

خانمی که در دام ارتباط با نامحرم افتاده بود و از رفتار خود هم اظهار پشیمانی می­گرد، چنین می­ گفت: «شوهرم به من علاقمند است، اما بی احساس و بی عاطفه است. دوست دارم کلمات عاطفی بر زبانش جاری کند و برای یک بار هم شده بگوید: دوستت دارم! دوست دارم همسرم مرا ببوسد و ابراز محبت کند، اما هر وقت جلو می­ روم و ابراز محبت می­کنم واکنشی نشان نمی­ دهد و نسبت به احساساتم با بی­ اعتنایی رفتار می­کند! دوست دارم وقتی لباس خوبی پوشیدم، از لباسم تعریف کند، اما اعتنایی به این امور ندارد! در مقابل اعتراض با خون­سردی می­گوید: خانم بنشین سر جایت این حرف­ ها دیگر چیست که می­ زنی؟! من از این جور کارها و حرف ­ها خوشم نمی ­آید . لباست را دوست دارم اما چه معنایی دارد که از لباست تعریف کنم؟! … به خاطر کمبود محبتی که از همسرم می ­دیدم به دام گناه افتادم . در مراجعه ­ای که به پزشک داشتم با مردی آشنا شدم که به شدت ابراز محبت می­ کرد! می­ دانستم حرف زدن با نامحرم گناه است اما من که عاشق کوچک­ ترین کلمه­ ی عاطفی بودم با کلمات عاطفی او پاهایم به زمین دوخته شد و تنوانستم خودم را کنترل کنم. روی همین حساب با این مرد طرح دوستی ریختم و به گناه و معصیت افتادم!

محبت خانم به شوهر خود

همان­ گونه که قبلا هم گفته شد، برخی از زوج­ های جوان به اشتباه گمان می­ کنند که تعامل با همسر باید در چارچوبه­ ی «قانون» و «مقررات» باشد. چنین نگرش نادرستی موجب می ­شود تا خانه و خانواده از رایحه­ ی خوش­ بوی محبت محروم، و تبدیل به پادگانی نظامی یا زندانی دل­ گیر شود. یکی از مهمترین فوائد قوانین خانواده و حقوق همسر که در روایات بیان شده آگاهی دادن هرکدام از زن و شوهر به وظایف خاص خود و عمل به آن است. فایده­ ی دیگری که در بیان حقوق همسر و تبیین چارچوبه­ ی وظایف واجب طرفین وجود دارد، این است که خانم، به لطف و محبت­ هایی که شوهرش در حق او روا می­ دارد و سعی می­کند خانواده را در رفاه و آسایش قرار دهد، به دید وظیفه ننگرد و تلاش کند تا از زحمات او تشکر و قدردانی نماید، و به گونه­ ای شایسته محبت وی را جبران نماید. همچنین چنین نگرشی به قانون موجب می­ شود تا وقتی آقا همسرش را کدبانوی خانه می­ بیند، به تلاش­ها و زحمت­ های وی به دید وظیفه ننگرد و آن را لطف و محبت خانم در حق شوهرش ببیند. روی همین اساس آقا سعی می­کند با تشکر و محبت فزون­تر زحمات همسرش را جبران نماید.

پیامبر اکرم (صلی ­الله ­علیه ­و آله) به زنی به نام حَولاء فرمود: «حق مرد بر زن خود این است که … به او اظهار عشق و محبت کند و دلسوز او باشد.»[۷] همچنین آن حضرت می­ فرماید: «جهاد زن، خوب شوهرداری کردن است».[۸] آن حضرت در جای دیگر می­ فرماید: «کار و خدمت هر یک از شما در خانه­ اش، با عمل مجاهدانِ در راه خدا برابری می­ کند.»[۹] همان­ گونه که جنگ و جهاد، سختی­ ها و مشقّت­ های فراوانی دارد، گاهی اوقات همسرداری خوب هم بدون مشقت نیست، لذا شایسته است که خانم با صبر و شکیبایی و با گذشت و فداکاری در این جهاد مقدّس شرکت داشته باشد، تا در مقابل، خدای متعال هم بهترین پاداش­ ها را به وی عنایت فرماید. در روایتی از پیامبر اکرم (صلی­ الله ­علیه و آله) در مورد محبت زن به شوهر خود چنین آمده: «هیچ زنی نیست که جرعه­ ای آب به شوهرش بنوشاند، مگر آن­ که این عمل او برایش بهتر از یک سال باشد که روزهایش را روزه بگیرد و شب­هایش را به عبادت بگذراند. خداوند به ازای هر جرعه ­ای که به شوهرش می ­نوشاند شهری در بهشت برایش می ­سازد و شصت گناه او را می­ آمرزد».

در جامعه و نیز در ذیل مشاوره­ های خانوادگی شاهد هستیم که برخی از افکار جاهلانه به گونه­ های مختلفی خانم را از ادای لطف و محبت صادقانه در مورد همسر دور می­کند و حقوق خانواده در تبدیل به ابزار گروکشی و وسیله ­ی برای فشار به شوهر خود قرار می­ دهند. تهی فکران غرب زده و برخی از متدینین نادان از جمله کسانی هستند که خانم جوان را به اشتباه می­ اندازند و تصویر نادرستی را از رفتار با شوهر به وی ارائه می­ دهند.

کج اندیشان غرب ­زده، محبت و خدمت به شوهر را نشان از تحقیر و کوچک شدن زن می­ دانند و برخی مذهبی­های نادان هم با نام دین و در قالب جلسات دینی با برشمردن یک­طرفه­ ی حقوق واجب زن در قبال شوهرش، خانم را تشویق می­کنند تا شوهرش را زیر با منت قرار دهد و یا این­که در انجام خدمات عرفی و قرارداری خود با همسرش کوتاهی نماید. این افراد نادان این­گونه به خانم تلقین می­ کنند که چون پخت و پز و خانه­ داری از وظایف خانم نیست و خانم هم می­ تواند در قبال انجام این کارهای از همسرش طلب مزد کند، لذا می­ توانند به شوهر خود منّت بگذارند و به محض بروز مشکلاتی در رابطه با شوهر، از انجام این کارهای خودداری نمایند! [لازم به ذکر است که مشکل نوع دوم در رابطه با برخی آقایان هم وجود دارد]

خدای متعال کانون شوهرداری و محبت به خانواده را سفره­ ی رحمتی قرار داده تا خانم بتواند در قبال آن به رشد و تعالی معنوی دست یابد. خانمی که در هر حال محبت به همسرش را کنار نمی ­گذارد و نمی ­گذارد تنور خانواده رو به سردی رود، در واقع مقدس­ ترین کانون ­ها را حفظ کرده و تلاش وی در نزد خدای یکتا اجر فراوانی دارد.

پیامبر اکرم (صلی­ الله ­علیه­ و آله) در روایت زیبا و پر معنایی می­ فرماید: «هر زنی که هفت روز به همسرش خدمت کند و او را یاری دهد، خداوند هفت درِ دوزخ را به روی او می­ بندد، و هشت درِ بهشت را به رویش می­ گشاید تا از هر دری که می­خواهد وارد شود.»[۱۰] خانمی که سیره­ ی رفتاری خود را خدمت و کمک به همسر خود قرار دهد، چنین خدمتی کفاره­ی گناهان او محسوب می­شود روی همین حساب است که حضرت می ­فرماید: درهای جهنم به رویش بسته می­شود. همچنین این خدمت موجب چنان نورانیتی می­ شود که خانم را از اهل بهشت می­ گرداند. بنابراین اگر خانم می­ خواهد از بهترین بهره­های اخروی استفاده کند باید بعد از رعایت بندگی خداوند و تقوای الهی خالصانه به همسر خود خدمت کند و در خانه­داری تلاش نماید تا پاداش و اجر خود را در نزد خدای متعال ببیند.

اشکال: ممکن است برخی خانم­ها سؤال داشته باشند که اگر همسر مرد مؤمن و متدینی باشد، خدمت به او ارزشمند است، حال اگر شوهر اهل معصیت باشد، باز هم می ­توان او را دوست داشت و آیا محبت به چنین مردی هم ارزشمند است یا خیر؟ اشکال بعدی این است که اگر تقوای خانم بیش از شوهرش است، چه توجیهی دارد که خدمت به او باعث تقرب خانم به درگاه الهی باشد؟!

جواب: خدای متعال در دنیا ما انسان­ ها را با یکدیگر امتحان می­ کند تا در بستر این امتحان­ ها به کمال و معنویت راه یابیم. به عنوان مثال خداوند ما را با خدمت به والدین امتحان می­ کند. در این میان هم تفاوتی نمی­ کند که والدین، مؤمن و متدین باشند، یا این­که اهل گناه معصیت! آن­چه که مهم است عنوان پدری و عنوان مادری است. در رابطه با شوهر هم موضوع از همین قرار است. یعنی خداوند متعال خانم را در خدمت و محبت به همسرش امتحان می­ کند. حق بزرگی که شوهر به گردن خانم دارد، هرگز به معنای آن نیست لزوما ارزش شوهر بیش از خانمش است؛ کما این­که حق بزرگی که والدین بر گردن فرزند خود دارند، به معنای جایگاه برتر همه­ ی والدین در نزد خداوند نیست. پس مقام شوهر همچون جایگاه والدین، مقام و جایگاهی اعتباری و دنیایی است و این جایگاه هیچ ­گونه فضیلتی معنوی برای آن­ ها نبوده و موجب برتری آن­ ها نمی­ باشد. برتری واقعی انسان­ ها نسبت به یکدیگر تنها به میزان تقوی و خدا ترسی آن­ هاست. کم نیستند خانم­ هایی که به دلیل رعایت تقوای الهی و ادای حق شوهر، سعادت­ مند دنیا و آخرت شده­اند و چه بسیار هستند شوهرهایی که به دلیل بی­ تقوایی و یا رعایت نکردن حق همسر خود گرفتار عذاب الهی شده­ اند.

درست است که محبت خانم به شوهر خود در هر حال ارزشمند است، اما در صورت گنه­ کار بودن شوهر، این محبت نباید به گونه­ ای باشد که مؤیّد و مشوّقی برای ادامه ­ی گناه و معصیت وی باشد. یعنی خانم در این صورت هم باید به شوهرش محبت کند، اما در عین حال باید از کارهای نادرستش ناراحت باشد و سعی کند به شیوه­ های مختلف او را از ظلم و گناه باز دارد.

[۱] . کنزالعمال، جلد۱۶، صفحه­ ی۲۷۶، حدیث۴۴۴۳۷٫

[۲] . من لا یحضره الفقیه، جلد۳، صفحه­ ی۳۸۴، حدیث۴۳۵۰٫

[۳] . کنزالعمال، جلد۱۶، صفحه­ ی۳۷۹، حدیث۴۴۹۹۴٫

[۴] . بحارالانوار، جلد۷۱، صفحه­ ی۳۸۷، حدیث۳۴٫

[۵] . و من لا یحضره الفقیه، ج۳، صفحه­ ی۵۵۵، حدیث۴۹۰۹٫

[۶] . الکافی، جلد۵، صفحه­ ی۵۶۹، حدیث۵۹٫

[۷] . مستدرک الوسائل، جلد۱۴، صفحه­ ی۲۴۴، حدیث۱۶۶۰۴٫

[۸] . غررالحکم، حدیث۴۲۶۳٫

[۹] . کنزالعمال، جلد۱۶، صفحه­ ی۴۰۹، حدیث۴۵۱۴۶٫

[۱۰] . وسائل الشیعۀ، جلد۱۴، صفحه­ ی۱۲۳، حدیث۲٫

محقق:آقای احمدنباتی

صفحات: 1· 2